Er wordt veel geschreven over mindfulness, maar wat is mindfulness eigenlijk? Wat mindfulness is hangt af van de invalshoek die je kiest. Wanneer je in het westen mindfulness als woord tegenkomt in een cursus dan is de kans groot dat het een cursus is die op een of andere manier bijdraagt aan de reductie van stress bijvoorbeeld in de vorm van meditatie. De technieken die daarvoor gebruikt worden komen uit boeddhistische stromingen zoals (za)zen of vipassana, een meditatievorm van één van de oudste boeddhistische scholen. Als je een boeddhist vraagt naar wat mindfulness is krijg je waarschijnlijk een heel ander antwoord.
Mindfulness is …
Mindfulness is in essentie een psychologisch proces waarbij iemand zijn aandacht richt op wat er in het moment (nu) plaatsvindt. Om dit te leren zijn er in de geschiedenis verschillende technieken ontwikkeld waaronder diverse meditatietechnieken. In deze vorm wordt mindfulness al meer dan 2500 jaar beoefend. Ook al voor het boeddhisme zich via de leer van Boeddha ontwikkelde. Boeddha leerde van andere leraren technieken om de juiste aandacht te ontwikkelen en past deze oefening voor het verkrijgen van de juiste aandacht toe in zijn leer. Mindfulness of beter gezegd de juiste aandacht, is in het boeddhisme een onderdeel van het achtvoudige pad naar bevrijding ook wel bekend als de verlichting. Voor meer over mindfulness en boeddhisme verwijs ik je graag naar een ander stuk.
Hoe mindfulness vanuit het oosten in het westen kwam
Mindfulness is in het westen vooral bekend geworden doordat medici en psychologen met een interesse in meditatie of zijnsgebieden zich gingen verdiepen in de relevantie ervan voor hun eigen praktijk en hierover gingen publiceren. Vanaf het begin van deze eeuw is er dan ook langzaam een toename te zien in het aantal publicaties waarin mindfulness een rol speelt. Mensen zoals Joseph Goldstein, Jack Kornfield, Sharon Salzberg, Stephen Batchelor, FranciscoVarela, Matthieu Ricard, Eckart Tolle en Jon Kabat-Zinn hebben allemaal bijgedragen aan de aandacht en interesse voor wat wij mindfulness noemen. Herbert Benson, Richard J. Davidson en Jon Kabat-Zinn zijn vanuit hun eigen ervaring met meditatie studies gaan verrichten naar de effecten van mindfulness. In de loop der jaren zijn er verschillende studies en programma’s ontwikkeld waarvan de 8-weekse Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR) van Jon Kabat-Zinn uit de jaren ’70 de bekendste is. Jon Kabat-Zinn heeft met dit programma kort gezegd een westerse variant van Vipassana-meditatie geïntroduceerd. Waar Jon Kabat-Zinn zich in beginsel richtte op het lichamelijk lijden kwam er jaren later ook een programma dat zich richtte op het psychisch lijden. Door principes uit de MBSR te combineren met elementen uit de cognitieve therapie Zindel Segal, Mark Williams en John Teasdale (2002) de Mindfulness Based Cognitieve Therapie (MBCT). Mindfulness wordt ook vaak omgezet in specifieke trainingen, zo is binnen Google is de Mindfulness-based Emotional Intelligence training ontwikkeld op basis de emotionele intelligentie theorieën van Daniel Goleman en andere wetenschappelijke inzichten. Door een focus op de technieken hebben deze programma’s mindfulness in zekere zin ook uit de boedhistische en spirituele context gehaald. Hoewel het in de boeken van bijvoorbeeld Jon Kabat-Zinn zeker nog terugkomt krijgt de aandacht dat wij verbonden zijn met andere mensen in trainingen niet meer deze aandacht.
Naast de invloed van medici is ook de Thich Nhat Hanh van grote invloed geweest op de aandacht voor mindfulness in het westen. Thich Nhat Hanh is een Vietnamese boeddhistische monnik en vredesactivist die in 1982 zijn eigen gemeenschap Plum village begon in zuid-Frankrijk. Met veel boeken en lezingen gaf hij mindfulness bekendheid vanuit een meer spirituele invalshoek. De Dalai Lama past vanwege zijn interesse in de wetenschap ‘boeddhisme als the science of mind’ in de beweging die aan de wieg stond van de invloeden die over en weer van grote invloed zijn geweest op mindfulness en boeddhisme in westen.
Mindfulness en …
Inmiddels is mindfulness een serieus onderwerp van wetenschappelijke studie met meer dan 2000 publicaties. Deze studies variëren van stressreductie, biologie tot onderzoek naar geluk. De Universiteit van Wisconsin heeft onder leiding van Richard Davidson veel wetenschappelijk onderzoek gedaan. Onder andere het bekende onderzoek met de gelukkigste monnik Matthieu Ricard. Richard Davidson en Daniel Goleman schreven het boek Altered Traits over de effecten van meditatie op de lange termijn en hoe dit het lichaam, brein en persoonlijkheid beïnvloedt. Frits Koster en Erik van den Brink hebben in hun boek Compassievol leven veel onderzoeken en effecten beschreven. De verschillende onderzoeken in verschillende domeinen hebben er ook toe geleid dat steeds meer mensen mindfulness gingen verbinden met hun dagelijks professionele leven. Op deze manier kwam er steeds meer aandacht voor mindfulness en daarmee voor uiteenlopende toepassingen en verbindingen, zoals mindfulness en … recht, gezondheidszorg, management, etc.
Mindfulness en leven in aandacht
Wanneer wij mindfulness zien als een leven in en met aandacht dan is het de vraag hoe je aandacht verkrijgt en vasthoudt. Het doel van mindfulness is uiteindelijk om in het hier en nu te leren waarnemen zonder oordeel. Om in het hier en nu te zijn wordt vaak gebruik gemaakt van (meditatie)technieken die eeuwen geleden zijn ontwikkeld in het vroege boeddhisme als middel om verlichting te bereiken. Als je zonder oordeel kan waarnemen dan maakt dit het mogelijk om zuiver waar te nemen. Waarnemen zonder oordeel, zoals je kan waarnemen dat het regent zonder een oordeel te hebben over dat het regent (‘wat een rotweer’ of ‘wat fijn voor de bloemen’). Mindfulness hangt samen met awareness die het mogelijk maakt te ontdekken dat je voortdurend wordt afgeleid. In dit proces ben je op zoek naar de kalmte die het mogelijk maakt je hoofd te legen van je gedachten. Het proces van mindfulness is anders gezegd gericht op het naar binnen richten van je geest in plaats van naar buiten. Dat proces is in essentie een psychologisch proces. Je kan het ook beschrijven zoals Jon Kabat-Zinn doet: ‘je verbinden met je hart’. De kern van mindfulness bestaat uit het richten van je aandacht op wat er gebeurt in het moment. Een ieder die zich daarmee bezighoudt, ongeacht de techniek die hij inzet, beoefent eigenlijk een vorm van mindfulness.
Mindfulness als filosofische, theorie of levensbeschouwing kent veel meer facetten dan alleen het hebben van aandacht. Meer daar over in mindfulness en boeddhisme. Voor iemand die vanuit een boeddhistische visie kijkt naar mindfulness zal de term aandacht niet voldoende duiden wat mindfulness is. Mindfulness is voor mij ook meer dan aandacht. Maar als je begint dan is aandacht hebben een mooi begin.
Is mindfulness moeilijk om te beoefenen?
Het in aandacht leven met een baan en kinderen is een uitdaging. Tegelijk is de techniek een kwestie van doorzetten. Toen ik er jaren geleden mee begon had ik het moeilijk. Ik had er veel over gelezen en het klonk aantrekkelijk maar in stilte alles over mij heen laten komen wat mijn geest bedacht was een uitdaging. Ik heb denk ik nog nooit zoveel met een debat met mijzelf gehad als in die dagen. Ik merkte zelf dat ik veel dialogen had, meningen, oordelen. Ik heb volgehouden en voel mij er nu veel prettiger bij. Ik kan laten komen wat mijn geest bedenkt en moet soms mijn geest laten uitrazen. Ik heb nu het geduld om mijn geest te dulden dat het zoveel te vertellen heeft. Als ik stress ervaar dan kost het mij veel meer moeite om tot rust te komen dan wanneer ik geen stress ervaar. Het beginnen met mindfulness vond ik lastig. Maar zoals Jon Kabat-Zinn het zegt, ‘je hoeft het niet leuk te vinden, maar alleen maar te doen’. Dan mag je na 8 weken na zijn training zeggen of het zonde van je tijd is geweest of dat het je meer gebracht heeft dan je dacht.
De basisoefening van ademhalen, het volgen van je ademhaling werkt voor mij goed. Evenals of misschien wel vooral wandelmeditatie. Met zitmeditatie heb ik zelf veel minder. Ik kan zelf meer met contact met de aarde via mijn voeten dan met zitten. Als ik te gehaast ben voel ik met mijn voeten de aarde niet meer. Ik heb geleerd wat mijn tempo is. Wanneer ik de aarde niet meer kan voelen en uit contact raak. Dat kan in periode ook veel vaker komen dan ik soms wenselijk vind. Door wandelmeditatie te doen heb ik mijzelf leren herkennen en kan ik er iets aan doen. Een patroon herkennen maakt het mogelijk dat jij zelf je acties kan bepalen. Lukt dat altijd. Nee, zeker niet. Maar ik troost mij met de gedachte en compassie die Thich Nhat Hanh een keer uitsprak in Plum village. ‘Soms sta ik op en trap ik per ongeluk op een beestje. Ik buig dan en wens hem veel succes in zijn volgende leven’. Wij kunnen niets anders dan bewust zijn en iedere dag opnieuw beginnen.